SARDUNYA (Pelargonium)
Anavatanı Güney Afrika olan sardunyalar hoş kokulu gür yeşilliği,parlak renkli demet demet çiçekleriyle şüphesiz dünyada en sevilen çiçeklerin başında gelir.Yetiştirilmesi, çoğaltılması kolay,çeşitleri zengin,çiçek açma zamanı çok uzundur.Öyle ki uygun şartlar altında o zarif çiçeklerini yıl boyunca bizden esirgemez.
Sardunyalar dört ana gruba ayrılır:
GENEL (Zonal)
En yaygın olan tür budur.Tüylü yaprakları düzrenk veya ebruli ,yuvarlak dilimli,çiçekleri demetler halinde sarı ve mavi hariç her renkte,katmerli veya yalınkat olabilir.Boyu 30-60 cm.kadar,budanmazsa çok daha fazla uzayabilir.Çiçeklenme süresi çok uzundur.Çelik ve tohumdan kolaylıkla çoğalır.
SAKIZ SARDUNYASI (Trailing)
Bu sarkık dallı tür parlak etli yaprakları,beyazdan bordoya kadar değişen,katmerli veya yalınkat demetler halinde açan gösterişli çiçekleriyle bilinir.Esnek dalları 1 metreye kadar sarkabilir.Cüce türleri de vardır.Soğuğa karşı daha hassastır.Çelikten kolayca yetişir.
CEYLAN (Regal)
Halk arasında ceylan ve ye karagöz olarak adlandırılan bu tür,sivri uçlu tüylü yapraklara ve açelyayı andıran çok gösterişli çiçeklere sahiptir.Bu çiçeklerin ortaları siyah,kenarları çok canlı renklerde düz veya ebruli olabilirler.Boyu 30 cm. den bir metreye kadar uzayabilir.Tek dezavantajı çiçeklenme süresinin diğer türlere göre kısa oluşudur.
ITIR (scented leaved)Çok eskiden beri evlerimizde yetişen ıtırın yalınkat ve pembe renkteki çiçekleri pek gösterişli değildir.Çiçeklerinden ziyade yapraklarının özel kokusuyla tanınmıştır.Garip şekilli,girintili çıkıntılı bu yapraklar cinsine göre gül,limon,nane ya da elma kokuludur.yaprakları hafifçe oğuşturduğunuzda o nefis aroması çevreye yayılır.Kurutulmuş halde pot pourri'lerde kullanılmaktadır.
Kışa gerçekten dayanıklı tek sardunya türü, anavatanı Türkiye olan (pelargonium endlicherianum) dur.
ÖZELLİKLERİ:
ISI: Sardunyalar sıcağı sever. Kışın dışarıda donabileceği için aydınlık ,ama ısıtılmayan kapalı bir yerde muhafaza edilir. Bahçede yere ekilenler de kasım ayında dikkatlice sökülerek kasalara dikilir ve içeri alınır.
IŞIK:Çok çiçek açması için bol güneş görmelidir. Gün içinde 1-2 saat gölge zarar vermez.
SULAMA: Gerektiği zaman bolca sulanır.Tekrarı için toprağının epeyce kuruması beklenir.Aşırı sulama bitkiyi çürütür.Susuzluğa dayanır. Kışın suyu iyice azaltılır.
NEM:Lüzum yoktur.
İki yılda bir saksı değiştirmek yeterlidir.Bu işlem ilkbaharda yapılır.Çiçek zamanı 15 günde bir uygun türde sıvı gübreyle beslenir. Aşırı besleme çiçeği azaltır, yapraklarını çoğaltır.
Sardunyalar şubat-mart ayında budanır.Fazla uzun dallarının kısaltılması yeterli olur. Çiçek mevsimini uzatmak için geçmiş çiçekleri düzenli olarak ayıklanmalıdır.Çoğaltmak için yazın bitkiden15 cm. boyunda çelikler kesilir.Bir gün dışarda bekletilip soldurulur.Önceden sulanmış saksılara ekilir.Tutuncaya kadar çok az sulanır. Genel sardunya tohumdan da kolaylıkla yetiştirilebilir.
KASIMPATI (Chrysanthemum)
Kasımpatları kasvetli ve çiçeksiz sonbahar bahçelerini canlı renkleriyle adeta bir yaz şölenine çevirirler.Uzak Doğu kültüründe önemli bir yeri olan bu çiçek bizde de öteden beri çok sevilir.
Bitki birbirinden farklı yüzlerce çeşide sahiptir.Kalıcı ve yıllık türleri vardır.Yetiştirilmesi gayet kolaydır.Genellikle çeliklerinden veya kök sürgünlerinden çoğaltılır.Tohumla yetiştirilen cinsleri de vardır.
Bahçede güneşli ve rüzgar almayan bir yere dikilir.Bitki yaz boyunca düzenli sulanır ve beslenir.Sonbaharda uzun boylu ve iri çiçekli olanları desteklenir.Çiçekler bittikten sonra bitki toprak hizasında kesilir.Üzerine biraz kuru ot veya gübre konursa kökler soğuktan etkilenmez.
Saksıda yetiştirmek için küçük çiçekli ve kısa boylu olanları daha uygundur.Çoğaltmak isteniyorsa İlkbaharda bitki sürmeye başlayınca kök sürgünleri dikkatle ayrılıp dikilir.
Kasımpatı suda haftalarca dayanır.Topladığınız veya satın aldığınız kasımpatlarının iyice açmış olmasına dikkat edin.Tomurcuklar suda açmayabilir.Vazo suyuna konacak birkaç damla çamaşır suyu bakterial gelişimi önleyecektir.
ÇUHA ÇİÇEĞİ(Primula vulgaris)
İlkbahar çiçeklerinden olan çuha çiçeği bahçede olduğu kadar saksı ve çiçekliklerde rahatlıkla yetişir.
Kıştan korkmaz,dayanıklıdır.Tabii türleri Karadeniz ormanlarında çok görülür.
Nemli,humuslu toprak ve hafif gölgeyi sever.Yazın yaprakları kurusa bile sonbaharda yeniden sürer.Yerini beğenirse sürekli çoğalır.
Sürgünlerinden yeni bitkiler elde edilebilir.İlkbaharda ayırmalıdır.
KÜPE ÇİÇEĞİ (Fuchsia)
Geleneksel çiçeklerimizden olan küpeler ne yazık ki son zamanlarda pek yetiştirilmiyor. Oysa biraz emek verilse bedelini güzelliğiyle kat kat ödeyen bu çiçek bir zamanlar balkonlarımızın baştacıydı.
Küpe çiçeği kuytu ve nisbeten gölge yerlerden hoşlanır. Suyu sever. Fide ekildiği zaman ince çubuklardan destek yapılırsa biçimli büyür. Askılı saksılara da dikilebilir. Bu durumda pek zarif bir şekilde sarkacak ve destek istemiyecektir. Havalar soğumaya başlayınca içeri alınır. Camekanlı bir balkon bitkinin kışı sağlıkla geçirmesine yetecektir. Kış sonuna doğru bitki derince budanır ve saksı değiştirilir. Çelikleri ayrı saksılara dikilerek yeni bitkiler elde edilebilir.
ÖZELLİKLERİ:
ISI: Kış aylarında 12-15 derecede tutulmalıdır.
IŞIK:Güneşten uzak aydınlık bir yer ister.
SULAMA:İlkbahardan sonbahara kadar toprağı daima nemli olmalıdır. Kışın çok az sulayın.
NEM:Yazın yapraklarına ara sıra su püskürtün.
BERGENİA
Bahçe için mükemmel bir yer örtücü olabilir. Ağaç ve çalıların altına dikilebilir. Bulunduğu yere parlak yeşil ve iri yapraklarıyla çabucak yayılır. Otlanmayı azaltır. Yapraklar sonbaharda kırmızıya döner. Kışa dayanıklı kalıcı bir bitkidir.İlkbaharda ise sümbüle benzer pembe veya beyaz çiçeklerle donanır.
ÖZELLİKLERİ:
Drenajı iyi hafif gölge veya güneşli bir yere dikilir.
Sonbaharda bitkinin sık büyümüş yerlerinden fışkınları seyreltilip dikilerek çoğaltılır.
YÜKSÜK OTU (Digitalis)
İki yıllık ve ömürlü cinsleri olan bir bahçe çiçeğidir. Tohum olarak ekildiğinde ilk yıl kalın,oval, rozet şeklinde büyüyen yapraklar çıkarır. Ertesi yıl Mayıs ayında rozetin ortasından kalın bir sap uzar. Sapın üzerinde tomurcuklar sıralanmıştır. Çiçekler aşağıdan başlayarak açarlar. Pembe,mor,kırmızı,sarı veya beyaz renklerdedir. Borazana benzer biçimli çiçeklerin açık ağızları aşağı doğru bakar. Çoğunun iç kısımları beyaz çerçeveli bordo beneklerle kaplıdır.Yüksük otunun kalıcı bir türü de vardır.
Gölgede yetişen çiçek bulmak zordur. Yüksük otu bu gibi mekanlar için ideal seçim olabilir.
ÖZELLİKLERİ:
Bitkinin yüksekliği türüne göre 60 cm.den,1,5 metreye kadar değişir. En iyi hafif gölgede ve humuslu toprakta yetişir.Suyu sever.
Tohumları haziranda hafif gölgeye serpilir. Toz gibi ince olduğu için üzeri örtülmez. Hafifçe bastırılır ve süzgeçli kovayla sulanır.Çıkan fideler yaz sonunda yerlerine dikilir.Yerinde de bırakılabilir. Yüksük otu tıpta önemli bir bitkidir. Kalp ilaçlarında kullanılan "digitalin" adlı madde bu bitkiden elde edilir.
HASEKİ KÜPESİ (Aquilegia)
Milli çiçeklerimizden olup,özellikle lale devrinde yaygın olarak yetiştirilirdi. Hatta "Haseki küpesi" ismini çiçekleri o devirde moda olan bir küpe biçimine benzediğinden dolayı almıştır. Kolay yetişen,ömürlü bir çiçektir. Fide olarak alınırsa hemen o yıl açar. 90 cm.ye varan sapların üzerinde açan çiçeklerin neredeyse her rengi bulunur.Biçimleriyse gerçekten ilginçtir. Bodur cinsleri de mevcuttur. Mayıstan Temmuz ayına kadar bol ve sürekli açar.Grimsi yeşil yoncaya benzer otsu yaprakları vardır.
ÖZELLİKLERİ:
Seçici değildir. Normal bahçe toprağında yetişir. Güneş veya gölgeye dikilebilir. Yaz sonunda yetişkin fidelerden kök ayrılarak çoğaltılabilir. Bitki sonbaharda toprak hizasında budanır.
Tohumla yetiştirilecekse Mayıs ayında hafif gölgeye serpilir.Tırmıkla çok hafif karıştırılır.bastırılarak sulanır.Tohumlar biraz geç çıkar.Sabırlı olmalıdır. Çıkan fideler saksıya veya direkt yerine şaşırtılır. Ertesi yıl açmaya başlar.
GELİNCİK (Papaver)
Ömürlü gelincik şekil itibariyle benzese de bildiğimiz gelincikten çok farklıdır. Bir metreye varan sapların üzerinde açan kâse iriliğindeki çiçekleriyle göreni şaşırtır. Çiçekleri kırmızının yanı sıra portakal,yavruağzı,beyaz ve pembe tonlarında da açar. Güneşli bahçelerde kolayca yetişir.
Tohumları mayısta gübreli toprağa serpilir. Hafifçe bastırılıp sulanır. Çıkan fideler eylülde şaşırtılır.Yerinde de bırakılabilir. Yaprakları rozet şeklinde büyür. Kenarları dişli,sivri uçlu yaprakları dikenimsi tüylerle kaplıdır. Fideler ertesi yıl mayıstan itibaren açmaya başlarlar.
Drenajı iyi ve toprağı ağır olmayan bahçelerde yıllarca yaşar. Her yıl sonbaharda köklü fideler sık yerlerinden ayrılarak çoğaltılabilir. Bitkinin çiçekleri tamamen geçtikten sonra, saplar ve yapraklar toprağa yakın bir yerden kesilir. Tohum kafaları kurutularak çiçek aranjmanlarında kullanılabilir. Yaz sonuna doğru yapraklar yeniden görünür. Sonbaharda köklerin çevresine gübre konarak besin takviyesi yapılır.
Bahar ve yaz aylarında düzenli sulanmalıdır.
FLOKS (Phlox)
Floks ömürlü ve mevsimlik bir çok çeşide sahiptir. Güneş veya yarı gölgede yetişir. Saksıya da dikilebilir. Çiçekleri çok caziptir. Çiçek zamanı bol su ister.Yaz boyunca devamlı açar. Çiçek bordürlerine çok yakışır. Boyu 1 metreden fazla uzayabilir. Olduğu yerde çoğalır. Yerini severse kalıcıdır ama biraz zor beğenir. Baharda kök ayrıçlarından çoğaltılır.
NİPOFYA (Knipofia)
Alışılmamış biçimli çiçekleriyle güneşli bahçelere büyük renk katar.Yaprakları otsu,1,5 metreye varan saplar üzerindeki çiçekleri parlak renklidir.Herhangi bir bahçe toprağında kolayca yetişir. Drenajı iyi,güneşli bir yere dikilir. İlkbaharda kök ayrıçlarından çoğaltılır.
HOSTA
Hosta farklı özellikleriyle sevilen bir ömürlü çiçektir. Cazip yapraklarının yanı sıra hoş kokulu beyaz veya eflatun çiçekleri yaz boyu açar. Çok değişik çeşitleri vardır. Gölgede çok güzel yetiştiği için ağaç altlarına dikilir. Yer örtücü olarak olduğu yere yayılır ve yabani otların çıkışını önler . Saksıya da dikilebilir. Kışın yaprakları kurur. İlkbaharda köklerinden ayrılarak çoğaltılabilir. Suyu sever.
EZAN ÇİÇEĞİ ( Oenothera)
İlginç özelliklere sahip otsu bir bitkidir.Lale iriliğindeki ipeksi sarı çiçekleri gün boyu kapalı durur. Güneş battığı anda aniden açılarak şaşırtıcı bir gösteri sunar. Ertesi gün öğlene doğru sönen çiçeklerin ömrü bir gündür. Ancak bol tomurcuk verdiği için problem olmaz. Baharda rozet biçimi etli ve tüylü yaprakların ortasından uzun bir sap çıkarır. Bu sapın üzerinde yaz boyu açacak olan tomurcukları taslak halinde bulunur. 1.5 metre uzayabilir.
İyi drenajlı herhangi bir bahçe toprağında yetişir. Gün boyu güneş görmelidir. Çiçek açmaya mayıs ayında başlar ve yaz boyu sürdürür. Sıcaklarda düzenli olarak sulanır. Sonbaharda çiçek sapları toprak seviyesinde kesilir. Bitki fazla uzun ömürlü değildir ama tohumları dökülerek her yıl bir çok fide verir . Bu fideler ilkbaharda istenilen yerlere şaşırtılır.
Ezan çiçeği aynı zamanda şifalı bir bitkidir.
HELLEBORUS
Tabii olarak ormanlarda yetişen helleborlar mevsimin ilk açan çiçeği olma özelliğine de sahiptir.Kardelenden bile önce çiçeklenirler. Herdem yeşil, büyük ve el biçimi yaprakları direkt topraktan çıkar. Çiçeklerinin melezleme yolu ile farklı renkleri ve ebrulileri üretilmiştir.
Kışın güneşi,yazın gölgeyi sevdiği için yaprak döken ağaçların altında mükemmel bir yer örtücü olabilir.. Zamanla yayılarak çoğalır. Humuslu toprakta iyi yetişir. Çiçeklenme mevsimi ocak-şubat aylarıdır.
Kök sürgünlerinden mart ayında çoğaltılır.
ŞAKAYIK (Paeonia)
Dünyanın bir çok bölgesinde dağlık ve ormanlık yerlerde tabii olarak yetişir. Serin-ılıman iklim bitkisidir. Ülkemizde de bir çok tabii cinsi bulunan şakayık orman gülü veya ayı gülü adları ile de bilinir. Nisan- haziran arası açan iri ve gösterişli çiçekleri sebebiyle bahçelerimizde eskiden beri yetiştirilir. Çok sevilen bir süs bitkisi olan şakayık özellikle uzakdoğu kültüründe önemli bir yere sahiptir. Buralarda 4000 yıldan beri kültürü yapılmaktadır.
Çiçekleri yalınkat veya katmerli olur. Bazıları hoş kokuludur.Zamanla kültüre alınarak çok farklı renkleri üretilmiştir. Bitki çalı ve otsu olmak üzere iki farklı türü vardır.
Otsu şakayık sonbaharda toprak üstü kısmını kaybeder. İlkbaharda yumrulu köklerden tekrar yeşerir. Yeşilliği gür ve gösterişlidir. Yapraklar özellikle sonbaharda bronz rengine bürünür. Bitki boyu 60-100 cm. kadar uzayabilir. Özellikle katmerli çiçekliler baharda destek gerektirir.
Yetişme özellikleri:
Şakayık en iyi derin, iyi drenajlı ve humusça zengin topraklarda yetişir. Dikim için 45 cm. çap ve derinlikte bir çukur açılır. Çukurun dip kısmına bir miktar yanmış gübre veya kompost konur. Daha sonra yarısına kadar gübreli toprak harcı eklenir. Bitki fazla derin olmayacak şekilde dikilir. Bolca sulanır. Saksı içinde almak daha iyidir. Fidelerin arası 90 cm olmalıdır.Hafif gölge veya güneşli ortamları sever. Ancak sabah güneşi gecenin nemiyle yumuşamış tomurcuklara zarar verebilir. Bu yüzden güney veya güney-batı yönlerine doğru dikim yapılması daha iyi olur.
Şakayık ilk dikildiği yıl fazla açmaz. Yerine tam olarak yerleşmesi 2-3 yıl sürer. Yumrular ne kedar çoğalırsa o kadar çok çiçek açacaktır.Çoğaltmak maksadı ile köklerini ayırmak uygun değildir. Aksi halde yeniden çiçek açması yıllar alabilir. Yeni bitki isteniyorsa yetişmiş olarak satın alınmalıdır.
Yaz boyunca muntazaman sulanmalıdır. Kökünün serin ve nemli kalması için malç yapılması iyi olur. Her yıl ilkbaharda gübre verilir.
EKİNEZYA (Echinacea)
Daha çok şifalı özellikleri ile popüler olan Ekinezya Kuzey Amerika'nın bir çok yerinde tabii olarak yetişir.
Ömürlü, otsu bir bitkidir. Zarif ve gösterişli çiçekleri için bahçelerimizde süs bitkisi olarak da yetiştirilebilir. Kışın kuruyan dalları toprak seviyesinde kesilir. Bitki ilkbaharda yeniden yeşerir. Papatyaya benzer iri pembe veya mor çiçekleri uzunluğu 1 metreyi aşan sapların üzerinde açar. Bol güneşli yerleri sever. Bununla beraber fazla sıcak iklimlerde öğleden sonra gölge olan bir yere ekmelidir.Böylece çiçekleri daha uzun ömürlü olur. Bitki haziran ve ekim ayları arasında devamlı çiçek açar.
İlkbaharda kök ayrıçlarından yetiştirilirse aynı yıl çiçek açar. Tohumları mayıs ayında toprağa serpilir. Çıkan fideler ancak ertesi yıl çiçeklenirler.
İyi drenajlı herhangi bir bahçe toprağında yetişebilir.
KARDEŞ KANI ( Centranthus)
Tabii halde eski duvar çatlaklarında ve kireçli kayalık alanlarda yetişir. Ilıman sahillerin bitkisidir. Açık yeşil yoğun parlak yapraklı, otsu ve kalıcı bir bitkidir. Yeşilliği kışın çoğu zaman tamamiyle kurumaz. İlkbaharda 80- 100 cm uzayan dalların üzerinde, demetler halinde açık kırmızı çiçekler açar. Seyrek bulunmakla beraber beyaz çiçekli cinsi de mevcuttur. Çiçek zamanı yaz sonlarına kadar sürer. Bordürlerin arka taraflarına, tarhların ortasına tek veya grup halinde ekilebilir. Kayalık bahçelerde de kullanılabilir. Kışın kuruyan çiçek sapları dipten kesilir.
Tohumları ilkbaharda işlenmiş toprağa serpilir. Çıkan fideler sonbaharda asıl yerlerine şaşırtılır. En kolay kök sürgünlerinden yetişir. İlkbaharda bitki köklerinden bir bölümü çatal bel yardımı ile gevşetilir. İstenilen miktarda köklü parçalar ayrılır ve hemen dikilir. Fide aralıkları 50 cm olmalıdır.
Bol güneşi, iyi drenajlı ve hafif kireçli toprağı sever. Diğer topraklarda da yetişir. Fazla gübre ve su istemez.
BODRUM PAPATYASI
(Osteospermum)
Afrika papatyası soyundan gösterişli ve ılıman iklimlerde ömürlü bir bitkidir. Rüzgardan korunmuş, bol güneşli iyi drenajlı ve hafif topraklı yerleri sever. Uygun şartlarda ilkbahar ve yaz boyunca çok fazla çiçek açar. Adeta çiçekten bitkisi görünmez. Çiçekler krem,beyaz, pembe, mor tonlarında ve hafif ebrulidir. Çiçek petalleri kaşık biçiminde olan bir cinsi de vardır. Bitkinin boyu 30-60 cm olabilir. Kışın kökleri kuru yapraklarla örtülürse çoğu zaman ertesi yıla kalır. Serin iklimlerde her yıl yeni tohum ekilir ve mevsimlik bitki olarak yetiştirilir.
Tohumları mart ayında ılık ve kapalı bir yerde çimlendirilir, mayıs ayında dışarı ekilir. Fide aralıkları 30 cm. bırakılır.
KETEN ÇİÇEĞİ (Linum)
Mavi çiçek sevenler için bulunmaz bir bitkidir. Bol güneşli ve kumlu topraklı bahçelerde çok güzel yetişir. Topraktan fışkıran narin dalların üzerinde açan çiçekler gök mavisi renktedir. Çiçeklerin ömrü bir gün olmakla beraber yaz boyunca her gün açacak kadar tomurcuğu bulunur.
Tohumları ilkbaharda ılık bir yerde çimlendirilir. İlk veya sonbaharda ana bitkiden ayrılan kök sürgünleri ile de yetiştirilebilir. Çoğu zaman dökülen tohumlar kendiliğinden çimlenerek yeni fideler üretir.Sonbaharda kuruyan dallar toprak seviyesinde budanır.
No comments:
Post a Comment